Welke status heeft het Limburgs? In 1997 is het Limburgs erkend als regionale taal onder het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. Hierdoor kunnen de provincie en gemeenten een eigen beleid voor het Limburgs voeren.
Kan en mag het Limburgs gebruikt worden op school en in de kinderopvang? Het kan en het mag! Volgens de wet mag je de Limburgse taal naast het Nederlands in de kinderopvang en op school gebruiken. Er is dus volop ruimte en er zijn al allerlei Limburgstalige producten en materialen beschikbaar. Geef kinderen en jongeren de kans om zich tweetalig te ontwikkelen.
Heeft het spreken van het Limburgs voordelen? Het spreken van meer dan één taal heeft veel voordelen, want wie tweetalig opgroeit: • kan zich beter concentreren, focussen en sneller schakelen; • heeft een groter werkgeheugen; • zet letters gemakkelijker om naar klanken; • leert later makkelijker een nieuwe taal; • heeft een positievere houding ten opzichte van andere talen en culturen; • krijgt later minder snel last van dementie; • voelt zich gezien en gehoord als de thuistaal er mag zijn!
Hoe oud is het Limburgs? Minstens even oud als het Nederlands, het Duits, het Engels of het Fries. Hoe oud die talen precies zijn, kan niemand met zekerheid zeggen. Dat komt omdat ze in de eerste eeuwen van hun bestaan niet werden opgeschreven. Het oudste in het vroeg-Limburgs geschreven manuscript dat bewaard is gebleven, stamt uit ongeveer 1170 en is van de hand van de dichter Hendrik van Veldeke.
Hoeveel mensen spreken Limburgs? In de Nederlandse provincie Limburg spreekt ongeveer 78% van de 1,1 miljoen mensen Limburgs. Het Limburgs wordt gebruikt door alle lagen van de bevolking, op de meest uiteenlopende plaatsen en voor de meest verschillende doelen. Op straat en in het café, in het theater en in het politieke debat, op de werkvloer en in de zorg, op het gemeentehuis en op de lokale radio en televisie. Daarnaast wordt er in het Limburgs geschreven. In diverse media en publicaties, in literaire vorm en in privécorrespondentie, zowel op papier als digitaal.
Wat zijn typische kenmerken van het Limburgs? Ten eerste heeft het Limburgs een karakteristieke, eigen woordenschat, met een groot aantal begrippen die niet in het Nederlands voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan woorden als kalle (spreken), nut (lelijk) of vreigele (ruzie maken). Ook heeft het Limburgs eigen persoonlijke voornaamwoorden: ich, doe, dich, geer. Ten tweede worden veel woorden die ook in het Nederlands worden gebruikt, in het Limburgs duidelijk anders uitgesproken. Een derde belangrijk kenmerk is dat het Limburgs een zogenaamde toontaal is. Door een woord op een andere toon uit te spreken, geef je in veel Limburgse dialecten het woord ook een andere betekenis. Zo betekent wies uitgesproken met sleeptoon ‘verstandig’, maar met een stoottoon ‘melodie’. Het Nederlands kent deze mogelijkheid niet.
Welke dialectgebieden zijn er binnen het Limburgs? We zagen het al, hét Limburgs bestaat niet maar er worden binnen de provincie Limburg talloze varianten gesproken. Binnen het Limburgs onderscheiden we de zes ‘taalfamilies’, met ieder hun eigen kenmerken: het Kleverlands, het Mich-kwartier, het Centraal-Limburgs, het Oost-Limburgs, de Ripuarische overgangsdialecten en het Ripuarisch. Klik hier voor een kaart van het Limburgs en een toelichting.
Wat is het Limburgs eigenlijk? Alle dialecten in Nederlands en Belgisch Limburg bij elkaar worden aangeduid als het Limburgs of de Limburgse taal. Deze begrenzing is niet alleen van geografische aard. De dialecten binnen dit gebied hebben veel met elkaar gemeen. En ze wijken duidelijk af van de omringende talen Nederlands en Duits.
Wat is het verschil tussen een taal en een dialect? Het is niet mogelijk daar een sluitende definitie voor te geven. Je kunt wel zeggen dat een taal bijna altijd een verzameling dialecten omvat en dat een taal daarom ook een groter grondgebied bestrijkt. Maar waar precies de grenzen lopen (of worden getrokken) tussen dialecten onderling, tussen talen onderling en tussen taal en dialect, is afhankelijk van uiteenlopende en vaak nogal willekeurige factoren. Dat blijkt wel uit het feit dat twee talen sterk op elkaar kunnen lijken zoals het Deens en het Noors, terwijl twee dialecten sterk van elkaar kunnen verschillen. In dit verband spelen ook macht en prestige een belangrijke rol. Daarom wordt wel gezegd dat een taal een dialect met een leger en een vloot is.
Als je een dialect spreekt, is dat dan Limburgs of bijvoorbeeld Roermonds of Kerkraads? In feite allebei. Alle dialecten in de provincie vallen onder het Limburgs. Hoe dichter de plaatsen bij elkaar liggen, hoe meer de dialecten overeenkomen. Maar ook als de afstanden groter worden, kun je overeenkomsten horen. Bijvoorbeeld tussen het Venloos en het Maastrichts.
Is het verstandig om dialect te praten tegen kinderen? Doe dat vooral! Maak het dialect de taal van de opvoeding. Volgens de nieuwste wetenschappelijke inzichten is het een verrijking om meer dan één taal te beheersen. Gebruik van het Limburgs kan heel goed samengaan met een goede beheersing van het Nederlands. Uit onderzoek blijkt dat basisschoolleerlingen die een Limburgs dialect spreken, dezelfde en soms zelfs betere taalprestaties leveren in het schoolvak Nederlands dan eentalige kinderen.